[editie zomer 2021]
[routing] Interview
[kop] ‘We gaan winnen, ik weet het zeker’
[onderkop] Longarts Wanda de Kanter over de strijd tegen roken de tabaksindustrie
[intro] In eerdere interviews omschreef ze zichzelf als een ‘hoofd op pootjes’, die hooguit even niet aan tabak denkt als ze naar The Bridge kijkt. Verder staat het leven van longarts Wanda de Kanter praktisch 24 uur per dag, zeven dagen in de week in het teken van het uitbannen van tabak, waardoor duizenden mensenlevens gered kunnen worden. Sinds 2008 staat De Kanter op de barricade en nog altijd lijkt haar activisme grenzeloos.
[platte tekst]
In 2016 deed Wanda de Kanter als voorzitter van de Stichting Rookpreventie Jeugd, samen met advocaat Bénédicte Ficq en twee patiënten (Anne Marie van Veen, die longkanker had en Lia Breed met COPD), aangifte tegen de tabaksindustrie. Zij hoopten dat de rechter zou oordelen dat de sigarettenfabrikanten strafrechtelijk vervolgd konden worden, omdat ze mensen met hun producten opzettelijk ziek maakten. Verschillende maatschappelijke organisaties steunden hen. In 2018 oordeelde het gerechtshof dat het openbaar ministerie niet tot strafrechtelijke vervolging over hoefde te gaan. De overheid stond roken immers toe. Momenteel ligt er nog een zaak bij de rechter, die van de ‘sjoemelsigaret’, onzichtbare minuscule gaatjes in het filter laten in testsituaties (nb gecontroleerd door de tabaksindustrie) veel minder kankerverwekkende stoffen door dan in het menselijk lichaam. In de praktijk veroorzaakt zo’n sigaret dus veel vaker kanker dan op papier. In juli volgt een uitspraak van het Europees Hof van Justitie.
Daarna is het even klaar met legal talk, stelt De Kanter. Ze wil vooral de nabestaanden en naasten van rokers een stem gaan geven. “De machteloosheid die je voelt als je geliefde maar niet kan stoppen met roken ondanks benauwdheid of beenamputatie, is gigantisch. Met deze mensen wil ik een beweging vormen. Ik hoop dat met hun verhalen het doel – tabak de wereld uit – hoger op de agenda komt te staan. De wanhoop, het verdriet en de leegte van dat ene verhaal zegt vaak meer dan de statistiek van 20.000 tabaksdoden op jaarbasis.” MOOI!
[tk] Berucht & geliefd
Ondertussen is De Kanter ‘drúúúk’. “Heel druk. De tabaksindustrie wapent zich. Er zijn afspraken gemaakt met de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) en de Nederlandse overheid dat Phillip Morris en consorten geen contact mogen hebben met politici. Die afspraak hebben ze geschonden! Er ligt een brief bij informateur Mariëtte Hamer en alle parlementariërs, waarin de tabaksindustrie beweert de rookvrije generatie te kunnen vervroegen met hun zogenaamde ‘gezonde inhalatie-producten.’ Alsof een concern dat al sinds de jaren ’50 weet dat roken longkanker veroorzaakt zich ineens voor de volksgezondheid gaat inzetten.” MOOI!
“Er wordt zo’n smerig spel gespeeld en elke keer verrassen ze me toch weer. Hun invloed gaat zo ontzettend ver. Ik ken verhalen van hoogleraren die bij bepaalde tv-omroepen mochten komen praten over hun onderzoek, zolang het niet over de schadelijke effecten van tabak ging. Sigarettenfabrikanten hebben zo veel geld, zo veel mankracht en zo veel macht. Daar kan ik eigenlijk niet tegenop. Van de overheid hoeven we niet veel te verwachten: Het aantal verkooppunten voor tabak is hetzelfde gebleven, de prijs van een pakje sigaretten is slechts één keer verhoogd en zelfs een hele goede staatssecretaris zoals Paul Blokhuis kan niet tegen de lobby van de tabaksindustrie op op. Het gaat uiteindelijk om economisch gewin. En ja, dat voelt als een heel oneerlijke strijd.”
De Kanter laat het er niet bij zitten. In haar telefoon staan de nummers van half journalistiek Nederland en ze kent vrijwel iedereen die een stem heeft in de gezondheidszorg en wetenschap. Haar Twitter-account staat roodgloeiend. Dat activisme maakt haar gevreesd, berucht en geliefd. “De tabaksfabrikanten voelen dat the end game is begonnen. Het is de Europese Commissie menens. Voorzitter Ursula von der Leyen (zelf ook arts!) heeft aangekondigd dat er maatregelen genomen gaan worden om kanker in Europa terug te dringen en dus gaat ze de tabaksindustrie aanpakken. Er moet ook wat gebeuren. Het aantal mensen met kanker neemt nog altijd toe en het aantal rokende jongeren daalt niet. Doel is dat in 2040 nog maar vijf procent van de Europeanen rookt in plaats van de huidige 25 procent. Als dat lukt, dan kun je het aantal mensen met longkanker tot tachtig, negentig procent terugdringen. En niet alleen longkanker. Roken veroorzaakt dertig procent van álle kankersterfte.
Moeiteloos lepelt Wanda de trieste tabakscijfers op, die bijna in elk interview terugkomen. Ze heeft al honderden interviews gegeven. Is ze het nooit beu om weer hetzelfde verhaal te doen? “Het is nooit hetzelfde. Wat ik zojuist over de informateur en Phillip Morris vertelde, is iets van de laatste 24 uur. Het verandert continue. Ik moet er wel bovenop zitten, wil ik tegengas kunnen bieden. Daarom ben ik ook gestopt bij het Antoni van Leeuwenhoek. Daar als longarts werken is op zich al presteren op Champions League-niveau. Maar als ik het voorkomen van longkanker goed wil aanpakken, heb ik geen keuze. Dan heeft dat al mijn tijd, aandacht en focus nodig.”
[tk] Huiselijk geweld
Misschien, denkt ze hardop, zou het uitmaken als ze in de politiek wat meer medestanders had. Zelf heeft ze geen ambities op dat vlak. “Ik zie mezelf gewoon niet als minister van Volksgezondheid. Alles draait hier om ziekte en het behandelen daarvan. We grijpen pas in als er crisis is. Te laat dus. Als je het goed wilt aanpakken en écht preventief bezig wilt zijn, dan moet je helemaal terug naar de pre-conceptie-fase. Zorg er tenminste voor dat die aanstaande moeders lang voor de conceptie gestopt zijn met roken. Dat is pas echte preventie. Nog voor je geboren wordt, worden er namelijk heel wat bouwstenen aangelegd die mede bepalen of je bijvoorbeeld te dik wordt of dat je gevoelig bent om te gaan roken. Dus als er ooit een minister voor het ongeboren kind komt, waardoor ik echt werk kan maken van preventie; misschien dat ik dan overweeg de politiek in te gaan. Tot die tijd is het een afgesloten hoofdstuk.” MOOI!
Op de vraag of ze als kind al zo activistisch was, reageert De Kanter ontkennend. Wel wist ze al heel jong dat ze ‘iets van dokter’ wilde worden. Inmiddels is ze al dertig jaar werkzaam als longarts en zet ze zich, samen met collega-longarts en vriendin Pauline Dekker, sinds 2008 in tegen de tabaksindustrie. Tot haar 47ste stak De Kanter zelf nog weleens stiekem een sigaretje op, tot haar toenmalige tienerdochter (inmiddels bijna dertig en zelf moeder) haar betrapte en reageerde alsof haar moeder een doodvonnis over zichzelf afriep. Deze emotie was de stok achter de deur om voorgoed af te rekenen met haar rookverslaving, wat verdraaid lastig bleek. Zo lastig dat het persoonlijke afkicktraject uitgroeide in een strijd voor een rookvrije generatie.
“Juist hersenen van kinderen van twaalf, dertien, veertien jaar zijn onwijs gevoelig,” legt De Kanter uit. “Twee op de drie heeft op die leeftijd maar één sigaret nodig om de rest van zijn leven verslaafd te raken. Eén sigaret. Dat is ook waarom ik van het stigma af wil dat roken een keuze is. Mijn nichtje en ik waren twaalf toen we onze eerste sigaret opstaken. Zij stierf op haar veertigste aan longkanker. Ik ben er nog. Geen idee hoe lang nog, maar ik ben er. Wij waren ons op die leeftijd natuurlijk helemaal niet bewust van de vreselijke gevolgen die roken kan hebben. Zo is het bij veel mensen gegaan. De tabaksindustrie schuwt bovendien geen enkel middel om die tieners te bereiken. Laatst zag ik op Instagram een prachtige zwartwit foto van zangeres Maan en wat had ze in haar mond? Juist, een sigaret. Daar word ik wel verdrietig van. Zo’n talentvolle, mooie zangeres. Daar kijken jonge meiden tegenop. Ik vermoed toch dat de tabaksindustrie erachter zit. Maar ook als zangeres of influencer heb je een maatschappelijke verantwoordelijkheid, al zet ik dat natuurlijk niet in de comments. Voor je het weet, word ik voor ‘oude vrouw’ versleten. En,” (lachend), “dat ben ik natuurlijk ook!”
[tk] Zó blij
In het Antoni van Leeuwenhoek zag De Kanter duizenden mensen met longkanker, van wie na vijf jaar bijna 85 procent was overleden. Dat betekent dat ze ontzettend veel ‘slecht-nieuws-gesprekken’ heeft gevoerd. Het went nooit, geeft ze aan. “In een kwartier tijd breng je mensen het ergste nieuws van hun leven en dan moeten ze nog helemaal terug naar Middelburg of een andere uithoek om dit verschrikkelijke verdriet met hun kinderen te delen. Hoe vertel je je kinderen dat je doodgaat? Veel lijden gebeurt thuis, buiten het vizier van het ziekenhuis om.”
Dat wist De Kanter al wel, maar sinds haar broer kanker kreeg, is ze daar nog meer van doordrongen. Veel van de slecht-nieuws-gesprekken heeft ze zelf met hem gevoerd, vertelt ze. Of dat haar strijd veranderd heeft? “Nee. Dat niet.” Wel is ze zich er nog meer van bewust dat ‘je als arts maar zo weinig kunt’. De ziekte bij haar broer bleek ongeneeslijk. Zijn dood heeft haar mede doen besluiten bij het Antoni van Leeuwenhoek weg te gaan. “Overal waar ik keek, waren er plekjes die me aan hem herinnerde. Daar waar ik altijd met zo veel plezier had ik gewerkt, werd ik nu droevig. In samenspraak heb ik het nog een jaar aangezien. Toen de droefheid niet minder werd, heb ik besloten om mijn focus volledig te leggen op het activisme.” (kanker voorkomen, ellende voorkomen! )
“Achteraf bezien heeft corona misschien ook meegespeeld. Alle gezelligheid was uit het ziekenhuis, in hoeverre een ziekenhuis gezellig is. Geen lunches met collega’s, nauwelijks direct contact met patiënten. Veel overleg via Teams of Zoom. Ik herkende de mensen niet eens die ik slecht nieuws had gebracht, omdat iedereen mondmaskers droeg en onherkenbaar was. Hartverscheurend. Ik houd gewoon ontzettend van mensen. Dus of ik nu praat met jou, patiënten behandel, nieuwe mensen ontmoet, met vrienden afspreek of, dat ik op social media bezig ben: ik geniet van het contact. Daar haal ik mijn energie uit en nu, vanwege corona, even wat minder.”
[tk] Teenslipper & geurkaarsen
Eenzaamheid is killing. Ook dat heeft De Kanter zien gebeuren. Hoe onmenselijk het is dat mensen alleen sterven, zonder dat geliefden hun hand vasthouden. De eenzaamheid speelt de mensen ook parten die ze ontmoet op de longpoli van Het Rode Kruisziekenhuis Beverwijk, waar ze een dag per week als vervanger werkt en veel te maken heeft met de nasleep van corona. “Als ik naar hun verhalen luister, valt het me op dat mensen zo ongelooflijk veel shit meemaken. Ze raken hun baan kwijt, hun bedrijf gaat failliet, misschien moeten ze hun huis verkopen, hoe moeten ze deze week boodschappen doen. Naast de lichamelijke nasleep is er zo veel angst en onzekerheid. Al die aspecten raken je gezondheid. Gezondheid zijn en blijven is complex. Roken is vaak slechts als de kanarie in de mijnen. Meestal is er meer aan de hand.”
Hoe denkt De Kanter over leefstijl en gezondheid? “Leefstijl? Dat zijn voor mij teenslippers in de zomer en geurkaarsen in de winter. Lang geleden heb ik besloten alleen uitspraken te doen over tabak. Niet dat ik geen verstand heb van voeding en beweging, maar de sigaret heeft nu eenmaal een unieke positie. Aan de oorspronkelijke ‘indianen-tabak’ heeft de industrie bewust drop- en appelsmaakjes, ammoniak en andere componenten toegevoegd. Dankzij de interactie tussen die stoffen belandt de nicotine binnen zeven seconden in je hersenen. Er bestaat geen enkel ander supermarktproduct dat speciaal ontworpen is om mensen zo snel mogelijk verslaafd te maken. Zelfs alcohol kan daar niet tegenop.”
Ze zucht, haalt adem en gaat verder. “Je vroeg me eerder waarom ik blijf strijden tegen tabak. Kijk, ik ben wel een beetje gek, maar ook niet zo gek dat ik me compleet wijd aan een strijd, waarin ik niet geloof. Er is al zo veel veranderd. Ik voel dat we op een kantelpunt zitten. Alle signalen zijn er. De WHO steunt ons, de gezondheidsorganisaties in Nederland hebben hetzelfde doel. Het moment is daar. We gaan deze strijd winnen. Ik weet het zeker.”
[kader]
Longarts Wanda de Kanter werd op 4 mei 1959 is geboren in Den Haag. Vanwege het werk van haar ouders groeide ze op in Borneo en Soedan, waarna ze haar middelbare schooltijd op internaat doorbracht. Als kind wilde ze al dokter worden. Na het gymnasium studeerde De Kanter geneeskunde in Leiden. Ze startte haar carrière als longarts bij VU Medisch Centrum, werkte meer dan twintig jaar bij het Rode Kruisziekenhuis in Beverwijk en stapte over naar het Antoni van Leeuwenhoek. Sinds 2008 zet De Kanter zich in om Nederland tabaksvrij te krijgen. Momenteel werkt ze een dag per week in het Rode Kruisziekenhuis en ze blijft betrokken bij het Antoni van Leeuwenhoek. De Kanter is getrouwd, heeft drie volwassen kinderen en een kleindochter. Ze woont in Amsterdam.
[streamers]
‘Je hoeft niet alles meteen op te lossen. Begin met aan één draadje te trekken. Dat is beter dan niks doen’
‘Ik houd gewoon ontzettend van mensen’
‘Roken is vaak als de kanarie in de mijnen. Meestal is er meer aan de hand’
[credit]
Tekst Gebke Verhoeven Beeld
WoW Vrouw Interview met longarts en activiste tegen de tabaksindustrie Wanda de Kanter: Het gaat in onze maatschappij alleen maar over welvaart en niet over welzijn. De mens als kind is niet zo maakbaar….
Wees een goede voorouder, zorg voor de generatie na ons. Probeer uit te zoomen. Dit interview gaat over: de strijd tegen ongelijkwaardigheid en de politieke macht daarin. Hoe Wanda de Kanter als longarts activiste werd tegen de tabaksindustrie en wat ze daarin heeft weten te bereiken. Ze deelt met ons wat haar heeft geholpen de dots te connecteren en zo meer en meer uit te groeien tot een vrije paradijsvogel.
Hoe een motie onder grote druk van de tabakslobby werd teruggedraaid – in slechts 24 uur tijd
In deze podcast zien we de formatie door de ogen van een burger- lobbyist. Een podcast over macht en invloed. Lobbyist Mara van Waveren in gesprek met mij. We bespreken de lobby achter zorgpreventie , mijn visie op gelijke kansen op gezondheid voor iedereen. Dat het niet uit zou moeten maken waar je wieg heeft gestaan, al helemaal niet in het rijke Nederland waar de kloof toeneemt en door corona veel zichtbaarder wordt.
Deze week schetst Hans Smit het culturele landschap van longarts en anti-tabaks activiste Wanda de Kanter. Zij vertelt hoe het boek ‘De Zwarte met het Witte Hart’ van Arthur Japin haar ogen opende over onder andere de slavernij: en hoe een groot aandeel Nederland daarin heeft gehad. Hoe de kwetsbaarheid van fotograaf Erwin Olaf strijdbaar maakt. Over de prachtige tentoonstelling Im Wald en April Fool bij Ron Mandos in Amsterdam. Een gesprek over verslaving en uitbuiting. En over vriendschap, liefde en samen het leven bezingen. Over de ruiter te paard in het Betty Guggenheim Museum in Venetie van Marino Marini. Het paard dat staat voor het onderbuik gevoel, het dwingende onbewuste. De tassen van Hester van Eeghen voor de Nederlandse vrouw staat voor Italiaans Dutch Design. De Pastorale door manlief en dochter in het leukste Cafe Chantant van Nederland : Kapitein Zeppos in Amsterdam, nu gezongen door Ramses Shaffey en Liesbeth List.
Onze strafrechtadvocaat Benedicte Ficq van Sick of Smoking belt in. En Arthur Japin vraagt zich of wij familie zijn….
Hans Smit is geboren Beverwijker, dat is waar het ziekenhuis staat waar ik nu net weer een paar maanden waarneem door de drukte van de corona crisis.
Met een prachtige intense muzikale omlijsting door Teun Faber, met als einde speciaal voor mij gekozen: Everybody knows van Leonard Cohen door het Calmus Ensemble. De voorbereiding van Lenny Tamerus was uitgebreid: zij wist er een mooie mix van te maken zodat het soms luchtig soms de diepte in ging.
Muziek : Pablo Casals, Eric Clapton, Andree Bonhomme, Johan Sebastian Bach en Joaquin Rodrigo, Anoniem- l’Arpeggiata, Leonard Bernstein, Caroline Shaw, Ballake Sissoko, Mozart- Ronald Brautigam, Melanie Bonis, Fant de Kanter Abboen Christianne Stotijn, Bach, Shaffey, Pastorale, Nicola Matteis, Leonard Cohen en Pablo Casals
https://www.meerovermedisch.nl/column/tijd-voor-de-nabestaanden/
Als iedereen meeloopt is er morgen een optocht:
Wanda de Kanter 